Еліміздің ірі жұмыс берушілерінің бірі бола отырып, Компания қызметкерлермен және кәсіподақтармен әріптестік қарым-қатынас қағидаттарына негізделген әлеуметтік бағдар ұстанады.
Компания мыналарды мақсат тұтады:
• өндірістік жұмыспен қамтуға жәрдемдесу;
• лайықты жұмыс пен еңбек жағдайын қамтамасыз ету;
• адам құқықтары мен еңбек құқықтарын сақтау;
• бизнесті адал жүргізу және сыбайлас жемқорлықты қабылдамау;
• қоғамның және қатысу өңірлерінің дамуына ықпал ету.
МГ персоналды басқару жүйесінің негізі ҚМГ 2017– 2021 жылдарға арналған кадрлық саясаты (бұдан әрі – ҚМГ Кадр саясаты) болып табылады.
Ол ҚМГ компаниялар тобында 2021 жылға дейінгі адами ресурстарды басқару функцияларын дамытудың негізгі тәсілдерін, қағидаттарын, талаптары мен бағыттарын айқындайды.
Кадр саясатының тұжырымдамасы ҚМГ тобында адами капиталдың құнын арттыру үшін жағдай жасауға бағытталған.
Есепті кезеңдегі қызметкерлер, санаттар бойынша, %
Осы стратегиялық мақсатқа қол жеткізу HR-функцияның негізгі үш мақсатына негізделеді:
1) ҚМГ бүкіл тобы бойынша персоналды басқарудың бірыңғай HR-функциясы мен бірыңғай моделін құру.
2) Персоналды басқару қызметінің ашықтығын үнемі жетілдіру және арттыру.
3) Корпоративтік мәдениетті дамыту және басшылардың дағдыларын арттыру.
Әрбір мақсат кадр саясатының негізгі бағыттарын білдіретін белгілі бір міндеттердің тізбесін қамтиды.
2018 жылдың есепті кезеңінің соңында қызметкерлердің нақты саны ҚМГ компаниялар тобы бойынша 78 933 адамды, аутстаффинг 3 347 адамды құрады.
Қызметкерлер санын оңтайландыру жұмысқа қабылдауға, қызметкерлердің зейнеткерлікке шығуына, әдепкі тұрақтамауға және бейінді емес қызмет түрлерін шығаруға мораторий есебінен жүргізілді.
Бұл ретте персоналдың жалпы санындағы өндірістік персоналдың үлесі 91 %-ды, әкімшілік-басқару персоналы 9 %-ды (2017 жылы тиісінше 89 % және 11 %) құрайды. Компаниялар қызметінің бағыты ауыр, қауіпті және зиянды еңбек жағдайларымен байланысты екенін ескере отырып, ерлер үлесі 81,2 %-ды, әйелдер үлесі 18,8 %-ды құрайды.
ҚМГ компаниялар тобы бойынша кадрлардың тұрақтамау коэффициенті* орта есеппен 14 % құрады (2017 жылы 14 %, 2016 жылы 13,8 %, 2015 жылы 11,1 %).
ҚМГ қызметкерлерге әлеуметтік пакеттің алуан түрлерін ұсынады, олар әлеуметтік жәрдемақылар мен өтемақылардың алуан түрлерін қамтиды:
• еңбек демалысына сауықтыруға арналған материалдық көмек,
• жүктілігі мен босануына байланысты төлемдер,
• бала күтімі бойынша демалыстағы қызметкерлерге баласының 1,5 жасқа толуына дейінгі ай сайынғы төлемдер,
• басқа жұмысқа ауыстыру мүмкін болмаған жағдайда, еңбек шартын бұзу кезіндегі өтемақы,
• еңбек ету қабілетінен жалпы айрылуына, мүгедектік алуына байланысты,
• қызметкерлердің өліміне байланысты жерлеуді ұйымдастыруға біржолғы төлемдер,
• өндірістегі жазатайым оқиға салдарынан қаза тапқан қызметкердің отбасына біржолғы төлем.
• Компания қызметкерлер науқастанған жағдайда ерікті медициналық сақтандыруға және Қазақстанның балалар сауықтыру лагерлерінде қызметкерлердің балаларының демалысын ұйымдастыруға да әлеуметтік кепілдіктер береді.
* Қызметкерлердің тұрақтамау коэффициенті Кт= A / B х 100%, мұнда А – өз бастамасы бойынша, тараптардың келісімі бойынша және қызметкердің кінәсінен жұмыстан босатылған қызметкерлердің есепті кезеңнің соңындағы саны; В – кезең ішіндегі орташа тізімдік саны.
Сонымен қатар, қызметкерлерге тарихи қалыптасқан әлеуметтік қолдау түрлері беріледі. Әлеуметтік көмектің аталған түрлері ұжымдық шарттарда бекітілген немесе кәсіпорынның ішкі нормативтік құжаттарында көзделген. Мұндай төлемдерге мерей жасына жетуіне байланысты, неке қиылуына байланысты төлемдер, некеге тұрған кездегі қысқа мерзімді демалыстар, баланың тууына байланысты, туған-туыстарының қайтыс болуына байланысты жалақысы сақтала сақтала отырып берілетін төлемдер, егер емделуге жұмсалған шығындар сақтандыру бағдарламасында белгіленген лимиттен асып кеткен жағдайда, емделуге және медициналық операцияларға ақы төлеуге берілетін төлемдер, мүгедек қызметкерлерге, қызметкердің мүгедек балаларына, көп балалы және аз қамтылған отбасыларына және т.б. берілетін төлемдер жатады.
Есептік мерзім ішінде және жылдар бойынша ана болу/әке болу бойынша демалыстағы қызметкерлер
Бала күтімі бойынша жалақысы сақталмайтын демалыстағы қызметкерлердің саны есепті кезеңнің соңына 1 517 адамды құрады (2017 жылы 1 697 адам), бұл ретте әйелдердің үлесі 97 %-ды, ерлер – 3 %-ды құрайды. Жүктілігі және босануы бойынша демалыстағы әйелдер 436 (2017 жылы 856 әйел).
Ұжымдық шартта операциялық қызметтегі өзгерістер жөнінде қызметкерлерге хабарлау кезеңі көзделмейді, бұл мәселе Еңбек кодексіне сәйкес реттеледі. Еңбек жағдайларын өзгерту кезінде, Компания қызметкердің кемінде он бес күнтізбелік күн бұрын жазбаша хабардар етеді. Компания қызметіндегі маңызды өзгерістерге қатысты хабарлаудың ең аз кезеңі 4 аптаны құрайды.
Есептік мерзім ішінде ана болу/әке болу бойынша демалыстағы қызметкерлер, %
Компания әркімге тең құқықтар берудің даусыз маңыздылығын мойындайды. Біз адамның негізгі құқықтарын қатаң құрметтейміз.
Компания балалар еңбегін, мәжбүрлі еңбекті пайдаланбайды, нәсіліне, дініне және жынысына қарамастан барлық қызметкерлердің тең құқықтарын таниды.
Компанияның әрбір қызметкерінің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруда тең мүмкіндіктері бар. Бұдан басқа, Компания қызметкерлермен ұжымдық шартты жасасу, өзгерту, толықтыру жөніндегі келіссөздерге белсенді қатысады, келіссөздер жүргізу мерзімдерін қатаң сақтайды және тиісті бірлескен комиссиялардың жұмысын қамтамасыз етеді, келіссөздер жүргізу үшін қажетті ақпаратты ұсынады, ұжымдық шарт ережелерінің талаптарын қатаң орындайды.
Еңбек заңнамасына сәйкес кез келген қызметкер өз өкілдері арқылы ұжымдық келіссөздерге және ұжымдық шарттың жобасын әзірлеуге қатысуға, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға құқылы.
Қауымдастықтар еркіндігіне құқықтарды қандай да бір шектеу және қызмет түрлері немесе аумақтық белгісі бойынша ұжымдық келіссөздер жүргізу Компанияның қызметінде көзделмеген. ҚМГ әлеуметтік жауапты компания ретінде бұл құқықты толығымен қолдайды және қызметкерлердің бірлесу бостандығына құқығын іске асыру үшін қолайлы орта жасайды.
ҚМГ тобы бойынша бүгінгі күні көптеген өндірістік кәсіпорындарда ұжымдық шарттар жасалған.
2018 жылы ұжымдық шарттармен қамтылған ҚМГ компаниялар тобы қызметкерлерінің саны 2018 жылы 58 838 адамды, 2016 жылы 58 658 адамды, 2015 жылы 54 197 адамды құрады.
Компанияның кәсіподақтармен өзара іс-қимылы салалық және өңірлік деңгейлерде еңбек заңнамасымен белгіленген әлеуметтік әріптестік шеңберінде жүзеге асырылады. Салалық деңгейде өзара іс-қимылдың негізгі параметрлері (әлеуметтік кепілдіктер, еңбекті ұйымдастыру мәселелері, еңбекақы төлеу, жұмыспен қамту, гендерлік және жастар саясаты, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, еңбек жанжалдарының алдын алу және шешу және т.б.) 2017–2019 жылдарға арналған ҚР Мұнай-газ, мұнай өңдеу және мұнай-химия салаларындағы салалық келісімде айқындалған.
Өңірлік деңгейде әлеуметтік әріптестік жөніндегі облыстық комиссиялар жұмыс істейді, олардың шеңберінде жұмыспен қамту және еңбекті қорғаудың өңірлік мәселелерінен басқа, нақты ұжымдық еңбек даулары да қарастырылады.
«Самұрық-Қазына» АҚ әлеуметтік өзара іс-қимыл және коммуникация орталығы өткізетін Әлеуметтік тұрақтылық индексінің (ӘТИ) зерттеулеріне сәйкес ҚМГ ӘТИ 2013 жылдан бастап 2018 жылға дейін 61-ден 74 %-ға дейін өсті және «орташадан жоғары» деңгейде тұр, 2018 жылы ӘТИ 74 % құрайды.
2016 жылдан бастап ҚМГ барлық өндірістік кәсіпорындарында ішкі коммуникация құралдары енгізілуде, оған сәйкес жылына екі рет бірінші басшылардың еңбек ұжымдарымен есептік кездесулері жүйелі түрде өткізіледі, тоқсан сайын ҚМГ ЕТҰ желілік басшыларының ұжымдармен кездесулері,
басшылардың кәсіподақпен кездесулері өткізіледі, әрбір қызметкердің кәсіпорын басшылығына сұрақ қою және уақытылы жауап алу мүмкіндігі регламенттелген. 2018 жылы бірінші басшылардың еңбек ұжымдарымен 65 есеп беру кездесуі өткізілді.
Әлеуетті дамыту шеңберінде ҚМГ өндірістік және әкімшілік қызметкерлердің адам ресурстарын дамыту мәселелеріне ерекше көңіл бөледі.
Жыл сайынғы негізде ҚМГ қызметкерлерді оқытуды және дамытуды қамтамасыз етеді, ҚМГ компаниялар тобы қызметкерлерін дамытудың жаңа тәсілдері мен бағдарламаларын қалыптастырады.
Оқытылған бір қызметкерге арналған академиялық сағаттардың орташа жылдық саны, қызметкерлердің санаттары бойынша, %
1 - жетекші мамандар/ инженерлер/талдаушылар, аға мамандар/ инженерлер/ талдаушылар, мамандар/ инженерлер/талдаушылар, кіші мамандар / инженерлер / талдаушылар
2 - жұмысшы – жұмысшы кәсіптері; қызметшілер – техникалық орындаушылар, іс жүргізуші, мұрағатшылар, басшылардың хатшылары
Оқыту және дамыту процесін жақсарту, персоналдың қажетті біліктілік деңгейін қалыптастыру және қолдау, сондай-ақ бюджет қаражатын тиімді пайдалану мақсатында 2016 жылдан бастап ҚМГ компаниялар тобында персоналды оқыту және дамыту «70/20/10-жұмыс орнында оқыту/ішкі оқыту/сыртқы оқыту» тұжырымдамасы енгізіліп, іске асырылуда. Осы оқыту моделі шеңберінде ҚМГ компаниялар тобы бойынша «Ішкі тренерлер институты», қызметкерлерді қашықтықтан оқыту бағдарламалары, тағылымдама бағдарламасы және жетекшілерді дамыту бағдарламалары сияқты процестер енгізілген.
Аталған жобалармен қатар ҚМГ жыл сайын оқытылған қызметкерлердің санын белсенді арттыруда. 2018 жылы жалпы сомасы 5,7 млрд теңгеге 129 мың адам* оқытылды, бұл өткен жылдың көрсеткішінен 2,5 % жоғары. Оқытылғандар мен шығыстар санының өсуі жоғарыда көрсетілген бағдарламалардың іске қосылуы мен іске асырылуымен байланысты.
Оқудан өткен қызметкерлердің 15 %-ын әйелдер, 85 %-ын ерлер (2017 жылы тиісінше 14 % және 86 %) құрайды. Бұл ретте әйелдерді оқытуға арналған шығыстар шығындардың жалпы сомасының 23 %-ын құрайды, әйелдерді оқытудың орташа құны – 69 мың теңге, ерлерді оқыту – 40 мың теңге. Оқытылғандардың 8 %-ы – әкімшілік-басқару персоналы, 92 %-ы – өндірістік персонал. Оқытылған өндірістік персоналдың жоғары пайызы ҚР заңнамасына сәйкес қауіпті өндірістік объектілерде жұмыс істейтін қызметкерлерді міндетті оқытумен байланысты.
Оқытылған қызметкерлердің жалпы саны, жылдар бойынша, мың адам
Қызметкерлерді дамытуға арналған шығындар, млрд теңге
Бір қызметкерге орташа жылдық академиялық сағат саны 15 сағатты (2017 жылы 16,1 сағат) құрайды, оның ішінде :
• бір адамға – 14,9 сағатты (2017 жылы 15,8 сағат), бір әйелге – 15,6 сағатты (2017 жылы 18,3 сағат) құрайды.
• бір басшыға – 19,5 сағат, бір маманға – 18,3 сағат, бір жұмысшы / қызметшіге – 12,6 сағат.
Оқытудан өткен қызметкерлер саны, жынысы бойынша бөліністе, %
| жылдар | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
| Ерлер | 86,5 | 88 | 86 | 85 |
| Әйелдер | 13,5 | 12 | 14 | 15 |
Сонымен қатар, қызметкерлерді оқыту мен дамыту олардың жынысы мен атқаратын қызметіне қарамастан жүзеге асырылады.
* оқытылғандардың санын есептеу кезінде өткен оқулары ескеріледі (мысалы, егер 1 қызметкер екі оқытудан өткен болса, оқытылғандардың саны – 2).
Персоналды бағалау рәсімі ҚМГ-де 2004 жылдан бастап қолданылады және қызметтің тиімділігін айқындауға және барабар материалдық және материалдық емес сыйақыны ынталандыруға бағытталған.
Рәсім ҚМГ әкімшілік персоналын бағалау қағидаларымен регламенттеледі және бағалаудың екі түріне негізделеді: кәсіби дамуды бағалау және қызметтің нәтижелілігін бағалау.
Адами ресурстарды тиімді басқарудың танылған халықаралық тәжірибесіне сәйкес, бұл рәсім есепті жыл ішінде қызметтің нәтижелілігін бағалауды ескере отырып, қызметкерлердің іскерлік және көшбасшылық құзыреттерін бағалауға негізделген.
Нәтижелілікті бағалау бір жылға мақсаттар қою негізінде тоқсан сайын жүргізіледі және тоқсандық сыйақы төлемі ретінде 1.5-тен 0-ге дейінгі лауазымдық жалақының нақты сандық нәтижелеріне ие болады.
Кәсіби дамуды бағалау жыл сайын жүргізіледі және материалдық емес ынталандырудың мақсатын көздейді – бағалау комиссиясы кадр резервіне алуды, қызметін жоғарылатуды, ҚМГ компаниялар тобында ротациялауды, жеке оқытуды немесе кәсіби даму үшін өзге де мүмкіндіктерді ұсына алады.
2018 жылы қызметкерлердің 2018 жылғы қызметіне жыл сайынғы бағалау жүргізілді, оның нәтижелері бойынша корпоративтік орталық қызметкерлерінің 85,4 %-ы, компанияның барлық қызметкерлерінің 33,7 %-ы есепті кезеңдегі нәтижелілікке баға берді. Олардың ішінде: әйелдер – 23 %, ерлер – 77 %, басшылар – 16 %, мамандар – 41 %, жұмысшылар – 43 %.
Қызметкерлерді ынталандырудағы біздің тәсіліміз еңбек ақы төлеудің лайықты деңгейін қамтамасыз ету, ашықтық және қызметкерлердің құқықтарын сақтау қағидаттарында құрылады. Еңбекақы төлеу жүйесіне барлық өзгерістер мүдделі тараптардың пікірлері мен ұсыныстары ескеріле отырып енгізіледі.
«Барлау» және «Өндіру» бизнес-бағытындағы компанияларда еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесі (ЕАТБЖ) енгізілді, оның мақсаты барлық бөлімшелерде еңбекақы төлеудің бірыңғай тәртібін қамтамасыз ету және қызметкерлердің еңбек нәтижелеріне мүдделілігін күшейту болып табылады. Бұл жүйеде қызметкерлерге өтемақы төлемдері, үстеме ақылар мен қосымша ақылар берілетін бірқатар шарттар көзделген; мұндай өлшемдердің бірі өңірлік коэффициент болып табылады – жұмысты ауыр климаттық жағдайлары бар өңірлерде орындаумен байланысты қосымша шығыстар мен жоғары еңбек шығындарын өтеу мақсатында жалақының салыстырмалы түрде ұлғаю көрсеткіші. Бұл коэффициенттің ең жоғары мәні Маңғыстау және Атырау облыстарына тиесілі.
Топтағы бастауыш деңгейдегі жалақының ұлттық заңнамада белгіленген 2018 жылғы ең төменгі еңбекақыға қатынасы 6:1 шамасында болады.
Жергілікті* халық өкілдерінен жалданған** қатысу аймақтарындағы*** жоғары деңгейдегі басшылар үлесі 85 % құрайды.
Басшылық құрамына кіретін қызметкерлердің үлесі қызметкерлердің жалпы санының 9 %-ын құрайды. Оның ішінде әйелдер – 17 %, ерлер – 83 %.
ҚМГ компаниялар тобында гендерлік айырмашылықтарға қарай базалық жалақыда және сыйақы төлеу жүйесінде айырмашылықтар жоқ. ҚМГ компаниялар тобы ұйымдарындағы жалақы деңгейі қызметкерге емес, лауазымға байланысты, яғни бір лауазымда жұмыс істейтін ерлер мен әйелдер бірдей жалақы алады және ұйымдағы еңбекақы төлеу қағидаларында көзделген өзге де төлемдерді алады.
* Жоғары дәрежелі басшылар (бірінші басшы және оның орынбасарлары)
** Қазақстан Республикасының азаматтары
*** Қатысу аймағы – Операциялық қызметті жүргізу аймағы (облыс, аудан)
ҚМГ еншілес ұйымдарының жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттарында өндірістік қатысу өңірін дамытуға және халықтың мұқтаж топтарына әлеуметтік көмек көрсетуге елеулі ақшалай қаражат бөлу көзделген. Компаниялар қаражатты жергілікті атқарушы органдарға аударады, олар жергілікті қоғамдастықтардың қажеттіліктеріне сүйене отырып, қаражатты бөледі. 2018 жылы ҚМГ тобы бойынша жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар шеңберінде өңірлерді дамытуға шамамен 5,2 млрд теңге бөлінді.
ҚМГ қайырымдылыққа бөлінген қаражат көлемі, млн теңге («Samruk-Kazyna Trust» жобаларын қаржыландыруға)
2016 жылы «Самұрық-Қазына» АҚ Директорлар кеңесінің шешімімен Қордың қайырымдылық саясаты және Қордың қайырымдылық бағдарламасы бекітілді, оған сәйкес ҚМГ және оның еншілес кәсіпорындары демеушілік және қайырымдылық көмекті өз бетінше жоспарлай және көрсете алмайды.
Қайырымдылық саясатына сәйкес, Қор компаниялары тобының барлық қайырымдылық қызметін «SamrukKazyna Trust» әлеуметтік жобаларды дамыту қоры (бұдан әрі – Қор) жүзеге асырады.
Қор қызметінің басым бағыттары:
• әлеуметтік және медициналық сектордағы адамдарға, қоғамдастықтарға көмек;
• медиа, мәдени қоғамдастықты дамыту, адами әлеуетті дамыту;
• еңбек қатынастарын, ұлтаралық қатынастарды нығайту, қоғамның орнықты дамуына инвестициялар;
• аймақтық бизнес-бастамаларды қолдау;
• әлемдік аренада Нұр-Сұлтан қаласының имиджін көтеру.
Қор «Самұрық-Қазына» АҚ-ның барлық компаниялар тобынан халық үшін әлеуметтік маңызды мәселелерді шешуге бағытталған қайырымдылық жобалары мен бағдарламаларын іске асырады. Қордың қызметі мемлекеттік органдардың, ҚР Үкіметінің және қоғамдық және әлеуметтік саясат саласындағы сарапшылардың жәрдемдесуімен жүзеге асырылады. Корпоративтік қордың қайырымдылық жобаларының әкімшілері – конкурстық негізде айқындалған үкіметтік емес ұйымдар болып табылады.
