Биоәртүрлілікті сақтау және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қолдау

Біздің орналасқан аймақтардағы қорғалатын табиғи аумақтар және флора мен фаунаның шалынатын түрлері

Солтүстік Каспий – Каспийдің ең өнімді бөлігі. Теңіздің осы акваториясының биологиялық ресурстары мол. Ихтиофаунаның негізгі коммерциялық объектісіне балықтың 25 түрі жатады, олардың ішіндегі ең құндысы бекіре болып саналады, ол бассейндегі әлемдік қорлардың 70-80 %-дан астамын құрайды.

Солтүстік Каспийдің шығыс бөлігінің және Еділ (ҚР-да) және Орал өзендерінің атырау сулары Солтүстік Каспийдің мемлекеттік қорғалатын аумағының құрамына кіреді. Солтүстік Каспийдің сулы-батпақты жерлері, әсіресе Еділ, Орал және Ембі өзендерінің атыраулары, іргелес жағалау сызығы және теңіздің өзі Еуразиядағы ең маңызды сулы-батпақты жерлер болып табылады, онда ұя салу, түлеу, маусымдық көші-қон және қыстау кезінде миллиондаған суда жүзетін және суға жақын құстар мекендейді. Каспий теңізінің солтүстік бөлігі арқылы Еуразияның ең ірі ұшу жолдарының бірі – Сібір-Қара теңіз – Жерорта теңізі ұшу жолы өтеді.

Аялық зерттеулердің деректері бойынша құстардың 70-тен астам түрі Солтүстік-Шығыс Каспийдің жағалаудан 20-60 км қашықтықтағы ашық учаскелері арқылы қоныс аударады (олардың бесеуі Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген сирек кездесетін түрлер).

Жағалау аймақтарында кіші ақ құтан, жалбағай, бірқазан, сұңқылдақ аққу, алакөз қара ала үйрек және қарабас өгізшағала ұялайды. Сондай-ақ сұлтанбалық жыл құсы, аққұйрық субүркіт және балықшы тұйғын байқалды.

Жер үсті ценоздарында Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген бес құстардың түрлері ұя салады. Олардың ішіндегі ең көбі – дала бүркіті. Ерекше құстардың қатарына бізтұмсық, сауысқан және кіші құтан жатады.

Каспий итбалығы (Phocacaspica) – Каспий теңізінде мекендейтін жалғыз ірі теңіз сүтқоректісі (ескекаяқты). Бұл сүтқоректілердің эндемиялық түрі. Итбалықтар Каспий теңізінде кең таралған, бірақ солтүстікте олардың саны маусымға қарай өзгеріп отырады. Итбалықтардың маусымдық таралуы жылдық циклдің үш кезеңімен айқындалады: көбею маусымы, түлеу маусымы және қоңдану маусымы. Олардың көбею орындары қыста қатып қалатын Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан; қоректену маусымы сәуірден қыркүйекке дейін негізінен Каспий теңізінің орталық және оңтүстік бөліктерінде өтеді. Жазда аздаған бөлігі (шамамен 30 000) Солтүстік Каспийде, ал халықтың негізгі бөлігі Оңтүстік Каспийдің терең суық суларында тұрады. Күздің соңында олар солтүстіктегі таяз суларға қоныс аударады. Популяциялардың көпшілігі қазан және қараша айларында Солтүстік Каспийде жиналады. 

Қазақстанда және тұтастай Еуразияда биоәртүрлілікті сақтау үшін елеулі маңызы бар мұндай аумақтар тұрақты мониторингілеуді және табиғат қорғау іс-шараларын уақтылы жүргізуді қажет етеді. ҚМГ өз жұмысының басынан бастап Солтүстік Каспийде осы саладағы табиғатты қорғау мәселелеріне назар аударады. 

«Исатай» учаскесі Маңғыстау облысындағы Бозашы түбегінің жағалауынан солтүстікке қарай 45 км қашықтықта Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан. 

Абай учаскесі Каспий теңізінің қазақстандық секторының солтүстік-батыс бөлігінде Каспий теңізінің акваториясында Бозашы түбегінің жағалауынан солтүстікке қарай 60-70 км жерде орналасқан және аумақтық жағынан Атырау облысына жатады. Учаске Каспий қорық аймағында орналасқан.

«Әл-Фараби» учаскесі Каспий теңізінің қазақстандық секторының оңтүстік бөлігінде орналасқан және аумақтық жағынан ҚР Маңғыстау облысына жатады. «Әл-Фараби» учаскесінің батыс шекарасы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы Орта Каспий су айдынындағы мемлекеттік шекараға іргелес.

Маңғыстау облысы. Маңғыстау облысында Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы мен Кендірлі-Қаясан Республикалық маңызы бар қорық аймағын, сегіз қорық пен өңірлік табиғи паркті қоса алғанда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың кең желісі бар. Маңғыстау облысының аумағында мекендейтін рептилия түрлерінің ішінен Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына (2010) Elaphe sauromates абжыланы енгізілген. Орталық Азия тасбақасы Маңғыстау облысында кең таралған және кейбір жерлерде өте көп, бірақ IUCN Қызыл кітабының критерийлеріне сәйкес жойылып кету қаупі бар.

Кендірлі-Қаясан мемлекеттік қорық аймағы Маңғыстау облысы Қарақия ауданының аумағында орналасқан және ителгі мен дуадақ мекендеу ортасын сақтау және табиғи өсімін молайту мақсатында құрылған. Белгіленген режимдер: қорықтық режим, тапсырыс режимі, реттелетін режим. 

Қаражанбас кен орны Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігінде, Каспий маңы ойпатының шегінде, батыстан Каспий теңізіне іргелес аумақта орналасқан. Кен орнының батыс жағынан Каспий теңізінің солтүстік бөлігінің мемлекеттік қорық аймағымен шектеседі. Өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде жылына екі рет флора мен фаунаға мониторинг жүргізіледі.

Ақтөбе облысы. Жергілікті маңызы бар «Көкжиде-Құмжарған» мемлекеттік табиғи кешенді қорықшасы. Осы қорықтың аумағында республикалық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының екі объектісі орналасқан: республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының геологиялық объектілерінің тізбесіне енгізілген Көкжиде құмдары мен Көкжиде жерасты сулары. 

Өріктау, Әлібекмола және Қожасай кен орындары ҚР Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданында орналасқан. Өріктау кен орнының келісімшарттық аумағының солтүстік-батыс бөлігі Көкжиде құмында орналасқан, сондай-ақ кен орындары жергілікті маңызы бар «Көкжиде-Құмжарған» мемлекеттік табиғи кешенді қорықшасымен шектеседі. Жер асты суларының ластануына жол бермеу мақсатында Компания тобының қызмет аймағында, сондай-ақ келісімшарттық аумаққа іргелес Көкжиде құмды алабында қоршаған ортаның жай-күйін тұрақты бақылау бойынша жұмыстар жүргізілуде. Сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау және жер қойнауын пайдалану саласындағы уәкілетті органдармен осы жер қойнауы учаскесін басқару және одан әрі қауіпсіз жұмыс жүргізу бойынша қажетті шараларды әзірлеу бойынша консультациялар жүргізіледі.

Шекаралар шегінде және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жанында орналасқан өндірістік алаңдар

2023 жылы биоәртүрлілікті сақтауға қосқан үлесіміз:

Экологиялық саясат аясында біз:

• сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген жануарлардың бағалы түрлерінің тіршілік ету ортасы ретінде ерекше құндылығы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда қызметті жүзеге асырмауға, экологиялық сезімтал аумақтарда жұмыстарды іске асыру кезінде тәуекелдерді бағалауға; 
• өндірістік қызметті жоспарлау мен жүзеге асыру кезінде ықтимал елеулі тікелей әсерлердің алдын алу, азайту, қалпына келтіру және өтеу сияқты төрт негізгі әрекетті ескере отырып, биоәртүрлілікке әсердің салдарын азайту жөніндегі шаралар иерархиясын қолдануға; 
• қоршаған ортаны қорғау және биоалуантүрлілікті қорғау саласындағы инновациялық шешімдерді әзірлеу және одан әрі білім жинақтау үшін зерттеу бағдарламалары мен салалық әріптестіктерге қатысуға;
• келісімшарттық аумақтарда өз қызметкерлеріміздің, сондай-ақ мердігерлік және қосалқы мердігерлік ұйым қызметкерлерінің өсімдіктер мен жануарлар дүниесі объектілерін заңсыз аулауына, балық аулауына және басқа да пайдалануына жол бермеуге міндеттенеміз.

Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі мемлекеттік қорық аймағында орналасқан учаскелерде аялық экологиялық зерттеулер, ұңғыманы бұрғылау және сынау жүргізілді. Қызметтің қазіргі кезеңінде осы аудандардағы антропогендік әсер шамалы және жабайы жануарлар мен құстардың өз мекендеу ортасында еркін жүріп-тұруына кедергі келтірмейді. Бұрғылау барысында қоршаған ортаға мынадай жұмыс түрлері әсер етеді: бұрғылау қондырғысын орнату, ұңғымаларды бұрғылау және сынау, кеме қатынасы. Әсер ету факторлары мыналар: теңіздегі құрылыс кезеңінде суда жүзінділер концентрациясының артуы, су түбіндегі шөгінділердің табиғи құрылымының бұзылуы, соның ішінде қарқынды кеме қатынасы, шуылдың физикалық әсері.

Қоршаған ортаға, жойылған ұңғымаларға өндірістік экологиялық мониторинг жүргізіледі және гидрология, гидрохимия, гидробиология және ихтиология бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын (ҒЗЖ) жүргізу өндірістік қызметті жүзеге асыру нәтижесінде балық ресурстарына залал келтіргені үшін өтемақының бір бөлігі болып табылады.

Биоәртүрлілікке әсер ететін өндірістік қызметтің жағымсыз әсерлерінің бірі – орнитофаунаға үлкен қауіп төндіретін электр желілері. Сымдармен соқтығысу және электр тогының соғуы нәтижесінде болатын құстардың өлімі жануарлар әлемін қорғаудың ең өткір проблемаларының біріне айналуда, әсіресе елдің дала және шөлейт аймақтарында, ағаш өсімдіктері болмағандықтан, жыртқыш құстардың көптеген түрлері үшін электр берудің әуе желілерінің бағандары ұя салуға және тынығуға тартымды болады.

Құстар үшін электр қондырғыларының қауіптілігі жоғары учаскелерді анықтау және зерттеу арнайы зерттеулер барысында немесе өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде жүзеге асырылады.

ҚМГ компаниялар тобы қызметінің биоалуантүрлілікке теріс әсерін азайту қорғалатын табиғи аумақтар шегінде де, одан тыс жерлерде де жүзеге асырылады. Биоәртүрлілікті сақтау саласындағы саясат тіршілік ету ортасын, жануарлардың көші-қон жолдарын сақтауды, қоршаған ортаға ықтимал залалды барынша азайтуды және өтеуді, бұзылған аумақтар ауданын азайтуды көздейді. Теріс әсерді азайту жөніндегі шаралар мұнай өндіру және тасымалдау объектілеріндегі жұмыстардың ұзақтығын, қарқындылығын, сондай-ақ тікелей және жанама әсер ету деңгейлерін қысқартуды көздейді.

Компания биоәртүрлілікті сақтау бойынша кез келген бастамаларды, идеяларды және шараларды қарауға әрдайым ашық, және оларды hse@kmg.kz. адресіне жіберуді сұрайды.