Сатып алу тәжірибесі

Орнықты даму қағидаттарына сәйкес келуге ұмтыла отырып, тиімді сатып алу қызметін қамтамасыз ету стратегиялық және операциялық мақсаттарға қол жеткізуге ықпал ететін ҚМГ қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады. ҚМГ компаниялар тобының сатып алу қызметінің негізгі қағидаттары заңнамалық және ішкі талаптарды сақтау, сатып алудың ашықтығы, адал бәсекелестікті дамыту және контрагенттер үшін тең мүмкіндіктер беру болып табылады. Сонымен қатар ҚМГ қолданыстағы өндірістерді жаңғыртуға және жаңа өндірістерді құруға жәрдемдесу бағдарламасын іске асыру шеңберінде отандық өндірушілерді қолдау мақсатында сатып алу қызметінде бірқатар бастамаларды жүзеге асырады.

Тұрақты сатып алуға бейілділік

ҚМГ орнықты даму саласындағы қағидаттары заңдылық пен ашықтық, шарттардың талаптарын сақтау, сыбайлас жемқорлықтың кез келген көріністеріне сатылмау және төзбеушілік негізінде контрагенттермен өзара іс-қимылды жүзеге асырудан, сондай-ақ факторлардың: контрагенттің ең жақсы бағасы, сапасы мен шарттары, іскерлік беделі негізінде контрагенттерді іріктеуден көрініс тапты.

Бұл ретте ҚМГ өз кезегінде контрагенттерге қолданылатын заңнама талаптарын сақтау, қызметкерлерге әділ қарау, балалар еңбегін пайдаланбау, қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау және этикалық мінез-құлықтың өзге де қағидаттарын ұстану бойынша қарсы міндеттемелер ұсынады.

Осы шарттар Қазақстан Республикасының азаматтары үшін еңбек құқықтарын сақтау және қолайлы еңбек жағдайларын жасау, балалардың құқықтарын қорғау және экологиялық қауіпсіздікті сақтау мақсатында ҚМГ контрагенттермен жасасатын шарттардың талаптарына енгізілген. ҚМГ пікірінше, бұл шаралар ҚМГ-мен ынтымақтасатын компаниялардың заңсыз қызметінің санын азайтуға көмектеседі.

Сатып алудың жалпы көлемі

2023 жылға арналған жылдық сатып алу жоспарының жалпы көлемі ҚҚС есептемегенде 1 231 млрд теңгені құрады (Ерекше тәртіпті қолданумен сатып алуды есептемегендегі сома көрсетілген).

ҚМГ сатып алу қызметінің маңызды аспектілерінің бірі – бір көзден сатып алуды қысқарту және бәсекелестік сатып алу үлесін ұлғайту болып табылады. Бәсекелестік сатып алу ашық тендер, баға ұсыныстарын сұрау, электронды дүкен және тауар биржалары арқылы жүзеге асырылады. 2023 жылдың қорытындысы бойынша ҚМГ компаниялар тобы бойынша жылдық сатып алу жоспарының бәсекелестік сатып алу сомасы 622 млрд теңгені құрады.

Жасалған шарттар бойынша бәсекелестік сатып алу сомасы, млрд теңге, ҚҚС есебінсіз¹²

Ұзақ мерзімді сатып алу шарттарын қоса алғанда, жеткізілген ТЖҚ жалпы көлемі және елішілік құндылық үлесі

Сонымен қатар соңғы жылда бәсекелестік сатып алулардың үлесі 51 %-ды құрады, бұл ҚМГ-ның адал бәсекелестікті және орнықты даму мақсаттарын қамтамасыз етуге ұмтылысын білдіреді. Бір көзден алу тәсілімен бәсекелес емес сатып алу үлесі оларды бәсекелестік тәсілмен сатып алу мүмкін болмайтын ерекше жағдайларда жүзеге асырылады.

2022 жылмен салыстырғанда 2023 жылы тауарлар бойынша елішілік құндылық үлесінің 8 %–ға төмендеуі ішкі нарықтың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін импорттық дизель отынын 64 млрд теңгеге сатып алуға байланысты. Жұмыстар мен қызметтер бойынша 2 %–ға төмендеу «Астрахань-Маңғышлақ» су құбырының 2-ші желісінің құрылысы бойынша құбыр өнімдері бойынша елішілік құндылығы төмен 99 млрд теңге сомасына жұмыстарды орындау себебінен орын алды. Құбыр өнімдері бойынша елішілік құндылықтың төмен үлесі жалғыз өндіруші ArcelorMittal Tubular Products Aktau-да жоба бойынша барлық көлемде өндірістік қуаттың болмауына байланысты.

Әлеуетті өнім берушілерді алдын ала біліктілік іріктеу

Қазақстандық және халықаралық практика талаптары мен стандарттарын ескере отырып, сатып алу қызметін жетілдіру ҚМГ үшін басым міндеттердің бірі болып табылады. 

Осы міндетті шешудің пәрменді құралдары әлеуетті өнім берушілерді алдын ала біліктілік іріктеуді жүргізу тетігін іске асыру болып табылады.

Алдын ала біліктілік іріктеу (АБІ)¹³ – сауалнама және аудит арқылы жүзеге асырылатын, сатып алуды жүзеге асыру тәртібіне сәйкес айқындалған біліктілік талаптарына сәйкестігі тұрғысынан әлеуетті өнім берушілерді бағалау процесі.

АБІ негізгі мақсаттары білікті, тиісті түрде іріктелген өнім берушілерді анықтау, «Самұрық-Қазына» АҚ портфельдік компанияларының қажеттіліктері үшін ТЖҚ сатып алу тиімділігін арттыру болып табылады.

2020–2023 жылдар кезеңінде «Самұрық-Қазына» АҚ Алдын ала біліктілік іріктеу мәселелері жөніндегі комиссиясы ҚМГ еншілес және тәуелді ұйымдарының сатып алуларын өткізу үшін АБІ рәсімінен өткен әлеуетті өнім берушілер арасында ашық тендер тәсілімен тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің 24 санатын бекітті.

2023 жылы қосымша ҚМГ АБІ өткізу үшін ТЖҚ-ның 16 санаты бойынша біліктілік критерийлерін әзірлеп, Біліктілік органына жолданды. Қазіргі уақытта бұл санаттар АБІ бойынша «Самұрық-Қазына» АҚ комиссиясында келісу және бекіту барысында.

АБІ РӘСІМІ

Санаттық сатып алу

Сатып алу санаттарын басқару дегеніміз басым санаттарға енгізілген тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу қызметіне және пайдалануға байланысты шығындарды төмендетуге кешенді тәсілді әзірлеу процесі болып табылады.

Санаттау сатып алу нысанасының және (немесе) әлеуетті өнім берушілердің бірыңғай нарығының жалпы белгілері бойынша тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу санатына біріктіру арқылы жүзеге асырылады. Санаттар тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің бір немесе бірнеше атауларын қамтуы мүмкін. Басымдықтар ретінде шығындардың жоғары деңгейі, сыни, үнемдеу әлеуеті және басқарылатын санаттар айқындалады. 

Санаттық басқару санаттық сатып алу стратегиясын әзірлеп, бекіту арқылы егжей-тегжейлі талдау есебінен үнемдеу әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді. Бұл стратегия ұзақ мерзімді немесе қысқа мерзімді перспективада пайданы барынша арттыруды көздей отырып, тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алудың оңтайлы тәсілін айқындайды. 

Санаттық басқару стратегиялық жоспарлауды қолдану, сатып алынатын тауарлар мен қызметтерді егжей-тегжейлі талдау және иеленудің жиынтық құнын есептеу, сондай-ақ бизнестің әртүрлі құрылымдық бөлімшелерімен айқас-функционалдық өзара әрекеттесу арқылы тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді сатып алу мен пайдалану шығындарын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді. Бұл жабдықтау әдісі сенімді өндірушілермен және өнім берушілермен жұмыс жасай отырып, сапаны да, ашық бағаны да қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Санаттық сатып алу көлемі мен пайдасы, млн теңге

Импортты алмастыру

Мұнай-газ саласында мемлекет мүддесін білдіретін компания бола отырып, ҚМГ «Квазимемлекеттік сектордың жекелеген субъектілерін сатып алу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (офтейк-келісімшарттарды жасасу және орындау тәртібі (Жаңа өндірістер құруға жәрдемдесу бағдарламалары) (бұдан әрі – Бағдарлама) талаптарына сәйкес сатып алуларда импортты алмастыруды ынталандыруға байланысты белсенді жұмыс жүргізеді. Бағдарламаның негізгі мақсаты «Самұрық-Қазына» АҚ компаниялары талап еткен импортталатын өнімді шығару мақсатында жаңа өндірістерге бастамашы болған жеке кәсіпкерлерді қолдау, сондай-ақ технологиялық қайта жарақтандыру болып табылады.

Офтейк-келісімшарттар тетігі жобаны іске асыру нәтижесінде өндірісі Қазақстан Республикасының аумағында жолға қойылатын тауарларды сатып алу мен жеткізудің кейінге қалдыру шартымен импортты алмастыратын жобаларды іске асыруды көздейді.

2023 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ еншілес және тәуелді ұйымдары 2023 жылы жалпы сомасы 1,68 млрд теңгеге 64 офтейк-келісімшарт жасасты.

Бұған қоса 2023 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 16 қыркүйектегі № 353 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділ Қазақстанның экономикалық бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 6-тармағына сәйкес ҚМГ ұйымдары үшін 2024 жылы «тауарларды сатып алудағы офтейк-келісімшарттардың үлесін» 10 %-ға жеткізуге арналған жаңа KPI (ҚНК) әзірленіп, бекітілді.