ТӨМЕН КӨМІРТЕКТІ ДАМУ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Компаниядағы төмен көміртекті саясат

2060 жылға қарай Қазақстанның көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясы

Қазақстан жаһандық температураның 1,5-2 oC–ден астам өсуіне жол бермеу туралы Париж келісімі бойынша өзінің міндеттемелерін растай отырып, 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізудің жаңа мақсаты туралы жариялады. 2023 жылғы ақпанда Қазақстан Республикасының 2060 жылға дейінгі көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясы қабылданды.

Стратегияның негізгі мақсаты – Қазақстан экономикасының 2060 жылға қарай климаттың өзгеруіне және көміртегі бейтараптығына қарай орнықты дамуына қол жеткізу. Орта мерзімді мақсат ретінде 2030 жылға қарай парниктік газдар шығарындыларын 1990 жылғы деңгейге қатысты 15 %-ға және экономиканы күкіртсіздендіруге халықаралық қолдау алған жағдайда 25 %-ға қысқарту күтілуде.

Бұл Стратегия климаттың өзгеруімен күресу үшін нөлдік көміртегі шығарындыларының өршіл мақсаттарын белгілейді және елді күкіртсіздендіру үшін қажетті негізгі технологиялық өзгерістерді айқындайды. Осы өзгерістерге қол жеткізу үшін Қазақстанға ел экономикасының ауқымында саясат пен бағдарламалардың тиімді және нысаналы шараларын айқындау және іске асыру қажет болады.

ТКД бағдарламасын 2060 жылға дейін жаңарту

ҚМГ Директорлар кеңесі 2023 жылғы 5 қазанда бекіткен ҚМГ ESG-тәуекел-рейтингін жақсарту жөніндегі іс-шаралардың жаңа жоспарына сәйкес Компания 2023 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен 2060 жылға дейінгі көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясына сәйкес келтіру үшін 2060 жылға дейінгі Төмен көміртекті даму бағдарламасын әзірлеуі қажет. 

Жаңа бағдарламада халықаралық стандарттарға сәйкес барлық Scope (1, 2 және 3) қамтитын және Париж келісіміне сәйкес келетін парниктік газдар шығарындыларын азайту бойынша қысқа, орта және ұзақ мерзімді нысаналы көрсеткіштер белгіленетін болады. Екінші қадам Компанияның метан шығарындыларын азайту мақсаттарын өлшеу және белгілеу болады. Бұдан басқа, ЖЭК дамыту, энергия тиімділігін арттыру және жасыл инвестициялар және т.б. бойынша мақсаттар белгіленетін болады.

ҚМГ үшін 2060 жылға дейінгі ТКДБ негізгі бағыттарында энергия тиімділігі мен энергия үнемдеу, ЖЭК дамыту, метан менеджментін енгізу, қосымша құны жоғары төмен көміртекті тауарларды өндіру, офсеттік жобаларды іске асыру, көміртекті реттеу, қаржыландыру және жасыл инвестициялар мәселелері айқындалатын болады.

Ашық түсті мұнай өнімдері үшін бенчмарктер әзірлеу

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес көміртегі квоталарын бөлу Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шілдедегі № 260 бұйрығымен бекітілген бенчмарктерді қолдану арқылы есептеледі. Қолданыстағы мұнай өнімдерінің эталоны көбінесе қара мұнай өнімдерін ескеретін мәліметтерге негізделген. Бұл ретте ашық түсті мұнай өнімдерін өндіру технологиялық жағынан анағұрлым күрделі процесс болып табылады, өнімді тазартудың көптеген кезеңдері бар, нәтижесінде қара мұнай өнімдерін өндірумен салыстырғанда энергия мен көміртекті көп қажет етеді, соның негізінде ашық түсті мұнай өнімдерін өндіретін үш ірі зауыт – АМӨЗ, ПКОП және ПМХЗ – жыл сайын осындай сұраудың негізділігін дәлелдей отырып, қосымша квоталар сұратады.

Әділ бенчмарк орнату және ҚМГ зауыттарында квота тапшылығын қысқарту бойынша одан әрі негіздеу мақсатында 2023 жылы ашық түсті мұнай өнімдеріне арналған бенчмарктерді есептеу бойынша жұмыс жүргізілді. 2024 жылы ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінде жаңа бенчмарктердің жобасын келісу және бекіту бойынша жұмыстарды жалғастыру жоспарлануда.

Парниктік газдар шығарындылары бойынша есептіліктің қамтуын кеңейту

Парниктік газдар бойынша есептілікті жетілдіру және парниктік газдар шығарындыларын басқару жүйесін жақсарту мақсатында ҚМГ компаниялар тобы бойынша парниктік газдардың жанама шығарындыларын түгендеу бойынша 12 санат бойынша 3-қамту жұмыстары жүргізілді, сондай-ақ оны кейіннен ҚМГ парниктік газдар шығарындылары бойынша мониторинг және есептілік әдістемесіне енгізу мақсатында ақпарат жинау әдістемесі әзірленді. Бұған дейін ҚМГ «Сатылған өнімдерді пайдалану» санаты бойынша ғана Scope 3 шығарындылары бойынша ақпаратты ашқан болатын. Бұл бастама ҚМГ өндіретін өнімнің жанама шығарындыларын жоспарлы түрде азайту мақсатында біздің өнім берушілермен және тұтынушылармен өзара іс-қимыл стратегиясын әзірлеу үшін негіз болады.

Ішкі көміртекке баға белгілеу бағдарламасы

2022 жылғы желтоқсанда «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Басқармасының шешімімен «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Ішкі көміртекке баға белгілеу бағдарламасы бекітілді, ол ішкі көміртекке баға белгілеу тетігін енгізу жөніндегі халықаралық тәжірибені сипаттайды. Халықаралық тәжірибеде ішкі көміртекке баға белгілеудің үш түрі бар:

• ішкі көміртекті жинау – компанияның шығарындыларды азайту жөніндегі күш-жігерін қаржыландыруға инвестицияларды қайта бөлуді қалыптастыру мақсатында көміртекті көп қажет ететін объектілер үшін көміртегі шығарындыларының тоннасына белгіленген төлем;
• жасырын баға – бұл компания төмен көміртекті жобаларды жүзеге асыру үшін төлеуге дайын теориялық баға. Бұл баға төмен көміртекті жобаларды іске асыру үшін инвестициялардың шекті шегін айқындайды;
• күңгірт баға – парниктік газдар шығарындыларын қысқарту шығындары және/немесе мемлекеттік қаулыларды сақтау шығындары шеңберінде СО₂ балама тоннасының құнын бағалауды көздейді.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Басқарма төрағасының 2023 жылғы бұйрығына сәйкес құрамына ҚМГ-ның барлық мүдделі құрылымдық бөлімшелерінің өкілдері кірген ішкі көміртекке баға белгілеу тетігін әзірлеу жөніндегі құрылған жұмыс тобы ҚМГ-ның көміртекті реттеуден қаржылық шығасыларын бағалау мақсатында көміртегіге күңгірт бағаны қолдану тетігін әзірледі. 

2023 жылғы желтоқсанда «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Басқармасы ішкі көміртекке баға белгілеудің жаңартылған бағдарламасын бекітті, онда күңгірт бағаның мөлшерін айқындау тетігі және оны инвестициялық жобаларды қарау шеңберінде қолдану тетігі ашылды. Ішкі көміртекті жинау және күңгірт баға механизмдерін қолдану кейінгі жылдары қарастырылатын болады.

Сонымен қатар біз есептілікті жақсартуға, Компанияның инвестициялық тартымдылығын арттыруға және халықаралық рейтингтерді жақсартуға бағытталған бірқатар бастамаларды жүзеге асыруға кірістік.

Task Force on Climate-related Financial Disclosures 

Еуропалық Қайта құру және даму банкінің қолдауымен 2022 жылғы маусым айында қол қойылған Ынтымақтастық туралы меморандум шеңберінде 2023 жылы TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures) климатпен байланысты қаржылық ақпаратты ашу жөніндегі нысаналы топтың ұсынымдарына сәйкес климаттық есептілікті енгізу жобасын іске асыру жоспарлануда. Жоба төрт кезеңнен тұрды. 

Жобаны іске асырудың «бастапқы диагностика» деген бірінші кезеңінде күкіртсіздендіру және орнықты даму саласындағы ҚМГ бизнес-процестерінің ағымдағы тәжірибелеріне TCFD ұсынымдарына сәйкестігі тұрғысынан талдау жүргізілді. TCFD ұсынымдарына сәйкес ақпаратты ашу саласындағы үздік секторлық тәжірибелерді айқындау және ұсыну мақсатында салыстырмалы талдау (бенчмаркинг) орындалды, оның ішінде «Қазмұнайгаз» ҰК АҚ бизнес-моделіне олардың қысқа (2030 жылға дейін), орташа (2045 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (2060 жылға дейін) мерзімді келешекте әсеріне терең сценарийлік талдау жүргізу мақсатында климаттық тәуекелдер парағы айқындалды.

«Тәуекелдерді бағалау, климаттың өзгеру сценарийі, талдаулар және стресс-тестілер» жобасының екінші кезеңінде климаттық тәуекелдерге ұшырау тұрғысынан тиісті сегменттерді кейіннен талдау үшін Компанияның құн тізбегіне талдау жасалды. 

Компанияның шетелдік активтерін қоса алғанда, құн тізбегінің әрбір сегменті (өндіру, тасымалдау, өңдеу) шеңберінде 17 ЕТҰ шеңберінде 30 стратегиялық актив кейіннен сценарийлік талдау жасалатын болып айқындалды. Бұдан әрі осы активтер үшін уәкілетті орган тарапынан температураның өзгеруінің және реттеудің әртүрлі сценарийлері кезінде осы активтердің климаттық тәуекелдерге ұшырауын айқындау бойынша сценарий талдауы орындалды.

Климаттық тәуекелдерге ұшырауды талдау нәтижелері бойынша ЕТҰ-ның негізгі қаржылық көрсеткіштеріне және «Қазмұнайгаз» АҚ-ның таза пайда және EBIDTA margin сияқты шоғырландырылған қаржылық көрсеткіштеріне осы тәуекелдердің қаржылық әсерінің есептеулері орындалды. Әрі қарай Компанияның активтері мен тиісті ЕТҰ олардың негізгі климаттық тәуекелдерге ұшырауына сәйкес сараланды. Талдау жүргізу кезінде энергоөткізуге байланысты мүмкіндіктер және қабылданған ТКДБ шеңберінде «ҚазМұнайГаз» АҚ іске асыруға жоспарланған тиісті күкіртсіздендіру жобалары да ескерілді. 

Жобаның үшінші кезеңі барысында компанияның ағымдағы жоспарларын толық түсіну үшін ҚМГ күкіртсіздендіру шараларына талдау жасалды. Жүргізілген талдау негізінде ex-ante және ex-post сандық бағалау үшін климаттың өзгеруіне қарсы күрестің басым шараларын іске асыру нәтижелерін сандық бағалау бойынша әдіснама бөлігінде ұсынымдар келтірілді. 

Ex-ante сандық бағалаулары стратегиялық жоспарлау және іске асырылатын климаттық іс-әрекеттердің басымдықтарын айқындау үшін пайдаланылатын болады, ал ex-post сандық бағалаулары ҚМГ климаттық есептілігі үшін пайдаланылатын болады. Ұсынылған сандық әдістемелер парниктік газдар хаттамасы сияқты парниктік газдарды есепке алудың халықаралық стандарттарына негізделген. Сондай-ақ «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ белгілеген мақсаттарды (2031 жылға арналған парниктік газдар шығарындыларының нысаналы көрсеткіші және 2060 жылға арналған төмен көміртекті болжамдар) қайта қарау бойынша ұсынымдар келтірілді: 

• халықаралық стандарттармен (мысалы, SBTi нысаналы көрсеткіш белгіленген жылдан бастап 5-10 жылға қысқа мерзімді мақсатты және 2050 жылдан кешіктірмей ұзақ мерзімді мақсатты әзірлеуді ұсынады); 
• парниктік газдар шығарындыларын есепке алу стандарттары (мысалы, GHG Protocol), оның ішінде шекаралар мен деректердің толықтығы. 

Сонымен қатар ҚМГ-ның климаттық мақсаттары халықаралық стандарттармен қалай жақсырақ келісілуі мүмкін екендігі туралы ұсыныстар берілді (мысалы, SBTi ұсынғандай 3 Қамту шығарындыларын қосуға қатысты). Талдау негізінде күкіртсіздендіру жөніндегі шаралар тізімін өзінің климаттық мақсаттарына қол жеткізу, тәуекелдерді азайту және климаттық мүмкіндіктерді пайдалану үшін салдарын жұмсарту және ҚМГ-ға бейімдеу жөніндегі қосымша шаралармен толықтыру бөлігінде ұсынымдар келтірілді. Бұл тізім көбінесе энергия және ресурс үнемдеу жөніндегі шараларға, сондай-ақ «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ айқындаған жаңартылатын энергия көздеріне енгізуге/инвестицияларға негізделген. 

Жобаның төртінші және соңғы кезеңі барысында алдыңғы кезеңдердің нәтижелерін және жүргізілген талдауды қорытындылай келе, Климат саласындағы корпоративтік басқару жөніндегі іс-қимыл жоспары әзірленді.

Парниктік газдар шығарындылары

2023 жылғы шілдеде Carbon Disclosure Project алаңында Румыния мен Грузиядағы еншілес ұйымдарды қоса алғанда, ҚМГ-ның барлық активтері бойынша парниктік газдардың тікелей және жанама шығарындыларының көлемі туралы деректерді қамтитын 2022 жылғы Климаттық сауалнама жарияланды.

Есепке сәйкес, 2022 жылдың нәтижелері бойынша ҚМГ компаниялар тобындағы көмірқышқыл газының тікелей шығарындыларының көлемі 7,6 млн тонна СО₂ (8,1 млн тонн. СО₂-экв) құрады. СО₂-балама деректер IPCC Fifth Assessment Report жаһандық жылыну потенциалының коэффициенттері (метан — 28, азот оксиді — 265) пайдаланыла отырып ұсынылған. Есептеуге көмірқышқыл газы (CO₂), метан (CH₄), азот оксиді (N₂O) кіреді. Парниктік газдардың тікелей шығарындылары бойынша деректер әрбір ЕТҰ бойынша тәуелсіз аккредиттелген ұйымдардың қорытындыларымен расталды.

2023 жылғы ақпарат CDP есебінде 2024 жылдың IV тоқсанында ашылады. Ақпаратты ашқан кезде біз жүйелілік пен салыстырмалылық қағидатын ұстанамыз. Біз ақпаратты ашудың толықтығын арттыру үшін үздіксіз жұмыс істеудеміз.

CDP сауалнамаларымен мына сілтеме бойынша танысуға болады: https://www.kmg.kz/rus/ investoram/reporting-and-financial-result/.

2023 жылы ҚМГ компаниялар тобы бойынша парниктік газдардың (СО₂) тікелей шығарындыларының көлемі 7,44 млн тонна СО₂ (8,57 млн тонна СО₂-экв) құрады.

Өткен жылмен салыстырғанда КСШ өндіруге СО2 шығарындыларының қарқындылығы өзгеріссіз қалды.

2022 жылмен салыстырғанда CH₄ шығарындыларының қарқындылығының айтарлықтай артуы ұлттық деңгейде метан шығарындыларын есептеу әдістемесінің өзгеруіне байланысты. Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 18.03.2024 жылғы бұйрығымен парниктік газдар шығарындыларын есептеудің қолданыстағы әдістемесіне толықтырулар мен өзгерістер қабылданды, оның ішінде метан бойынша да қолданылатын шығарындылар коэффициенттері ұлғайтылды.

Компания өз қызметінде климаттың өзгеруіне әсер ететін озонды бұзатын заттарды шығаруды жүзеге асырмайды. Мерзімді бақылау және мониторинг жүргізіледі.

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ИНДИКАТОРЛАР